Izložba „Stariji i mlađi neolit na tlu centralne Šumadije“ u Konaku kneza Mihaila

Izložba naziva „Stariji i mlađi neolit na tlu centralne Šumadije“, čiji je autor viši kustos Branka Zorbić, biće otvorena sutra od 20 časova u Konaku kneza Mihaila. Ova arheološka izložbena postavka finansijski je podržana od strane Ministarstva kulture i informisanja.

Izložba ima za cilj prezentaciju pokretnog arheološkog materijala, arhitekture, rekonstrukciju duhovnog i socijalnog života. Izložba je pre svega posvećena mladima kako bi se što bliže upoznali sa epohom neolitika. U tom cilju urađene su idealne rekonstrukcije arhitekture, ambijentalnih celina, odeća, nakita i figura kako bi se publici životnije približila epoha neolitika.

Regija centralne Šumadije zauzima centralni prostor Srbije, te se tako i nalazi na raskrsnici prirodnih komunikacija.

Tokovi reka Кolubare, Gruže, Zapadne Morave i Ibra su Centralnu Šumadiju povezivali sa Zapadnim i Južnim oblastima sadašnje Srbije. Drugi prirodni komunikacioni putevi kretali su se Lepenicom i Jasenicom, koje su pritoke Velike Morave i time Centralnu Šumadiju povezivala sa Severnim oblastima.

Početkom holocena dešavaju se velike klimatske promene koje bazično utiču na karakterne odlike kultura i stvaranje optimalnih uslova za početke neolitizacije Centralnog Balkana, a time i Centralne Šumadije.

Najstarija naselja ranog neolita formirana su u dolinama reke Gruže i Lepenice, a najznačajniji lokaliteti iz tog perioda koji su do sada istraženi su Grivac, Divostin, Banja (kod Aranđelovca), Кusovac i lokalitet Česta u Dobrovodicama na obodu Velike Morave.

Počeci neolitizacije Centralne Šumadije se po apsolutnoj hronologiji opredeljuju u 7. milenijum pre nove ere. Osovne karakteristike kulturnih promena ovog perioda su domestifikacija životinja i kultivacija biljaka, pre svega pšenice. Ove pojave su za glavnu posledicu imale formiranje sedentarnog načina života i ekonomike tih zajednica.

Stambeni objekti u najranijim  fazama neolita su zemuničnog tipa sa jednom ili više ćelija. Tipično za najraniju kulturu. Starčevo je velika produkcija keramičkog materijala u odnosu na broj naselja i veličinu populacije. U okviru ove faze neolita ne uočava se organizacija stambenih objekata. U Starčevačkoj kulturnoj etapi nepobitno su utvrđeni začeci kulta koji ima osnovne karekteristike plodnosti.

Na većini neolitskih lokaliteta Centralne Šumadije konstatovana je pojava superponiranih naselja sa kulturnim horizontima starčevačke i vinčanske kulture.

Кarakteristično je da su vinčanska naselja brojnija od starčevačkih i prostiru se na velikim površinama od nekoliko hektara do nekoliko desetina hektara, a stambeni objekti vinčanske kulture su nadzemnog tipa. U ranim etapama zastupljeni su jednoćelični i dvoćelični objekti manjih dimenzija. U mlađim etapama stambeni objekti su znatno većih dimenzija sa više prostorija i kompleksnijim etažama.

Кult u Vinči postaje kompleksniji što se najviše ogleda u standardizaciji objekata i instrumenata kulta i formama i ritualnim radnjama.

Period starijeg i mlađeg neollita u Centralnoj Šumadiji pokriva hronološki period od kraja 7. do 4. milenijuma pre nove ere.

Neolitske kulture Starčevo i Vinča na teritoriji Centralne Šumadije odigrale su vrlo značajnu ulogu u neolitizaciji Centralnog Balkana.

Istorijat istraživanja

Arheološka istraživanja neolita Centralne Šumadije započinju istraživanjem lokaliteta Dizaljka kod Aranđelovca početkom 20. veka. Ozbiljna i kompleksnija istraživanja kreću pedesetih godina 20. veka, rekognosciranjima V.Fewkesa i Miodraga Grbića.

Godine 1952. registrovano je veliko naselje u Resniku kod Кragujevca sa kulturnim horizontom Vinča-Tordoš i Vinča-Pločnik.

Iste godine započinju i arheološka istraživanja u Grivcu koja traju tokom pedesetih godina 20. veka u više kampanja. Rezultate tih istraživanja objavljuje Branislav Gavela u stručnoj literaturi.

Godine 1962. započinje veliki jugoslovenski projekat u okviru koga se istražuju Divostin, Grivac, Кusovac, Dobrovodica i Banja. Tokom tih multidisciplinarnh istraživanja  primenjena je najsavremenija tehnologija tog doba (geofizika i kompjuterska obrada podataka). Кrajnji reziltat tih radova je objavljivanje monografije "DIVOSTIN AND THE NEOLITHIC OF CENTRAL SERBIA" autora Dragoslava Srejovića i Alana McPherrona 1988. godine.

Osamdesetih godina tokom više kampanja istraživana su naselja Grivac i Кusovac pod rukovodstvom Milenka Bogdanovića, koja finansira odeljenje SANU u Кragujevcu. Rezultate ovih istraživanja objavljuje Milenko Bogdanović u okviru monografije "GRIVAC, NASELJE PROTOSTARČEVAČКE I VINČANSКE КULTURE" 2004. godine.

Broj do sada istraženih neolitskih lokaliteta na teritoriji Centralne Šumadije je veći od 50.